BRONIEWSKI Władysław - ur. 17 XII 1897...

BRONIEWSKI Władysław - ur. 17 XII 1897 w Płocku, zm. 10 II 1962 w Warszawie; poeta i tłumacz. Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych; w szkole średniej działał w organizacjach niepodległościowych. Debiutował w 1914 w nielegalnym pisemku "Młodzi idą". W 1915 zaciągnął się do Legionów Polskich, 1917 internowany w Szczypiornie. Przerwał studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim zaciągając się do wojska 11 XI 1918, walczył na Wołyniu i Ukrainie, brał udział w wojnie polsko - rosyjskiej 1920; wyszedł z wojska w 1921 w randze kapitana (odznaczony Krzyżem Walecznych i krzyżem Virtuti Militari), kontynuował studia i związał się ze środowiskami lewicowymi; sekretarz pisma "Nowa Kultura", z S. R. Standem prowadził teatr obotniczy. 1925 - 36 był sekretarzem redakcji "Wiadomości Literackich"; redagował "Miesięcznik Literacki" (1929 - 31). W 1939 wstąpił ochotniczo do wojska, znalazł się we Lwowie, następnie aresztowany przez NKWD (wraz z A. Watem i T. Peiperem) i uwięziony (1940 - 41). Wstąpił do armii gen. Andersa, od 1943 pracował w Jerozolimie jako redaktor pisma "W Drodze". W 1945 wrócił do kraju. Tłumacz poezji m.in.: Brechta, Majakowskiego, prozy Dostojewskiego, Gogola. Autor tomów wierszy: Wiatraki, 1925, Trzy salwy (wraz ze S. R. Standem i W. Wandurskim, 1926, Dymy nad miastem, 1927, Troska i pieśń, 1932, Krzyk ostateczny, 1938, Bagnet na broń, 1943, Drzewo rozpaczające, 1945, Nadzieja, 1951; poematy: Komuna Paryska, 1929, skonfiskowany przez cenzurę, Słowo o Stalinie, 1949, Mazowsze, 1951, Wisła, 1953; oraz Pamiętnika 1918 - 22, opubl. 1984
     Wiersze i poematy, 1962 i nast.; Broniewski bez cenzury 1939 - 1945, oprać. F. Uchodziejewska, 1992; Broniewski jakiego nie znacie..., posł. P. Kuncewicz, 1993; Poezje 1923 - 1961, wybór i oprac. W. Woroszylski, 1995.
     A. Sandauer Od romantyzmu do poezji proletariackiej, w: Poeci czterech pokoleń, 1954 i nast.; R. Matuszewski O poezji Władysława Broniewskiego, 1955; F. Uchodziejewska Władysław Broniewski, 1966; Władysław Broniewski. W piątą rocznicę śmierci, zbiór., 1967; "Poezja", nr 5 (poświęcony Władysławowi Broniewskiemu), 1972; T. Bujnicki Władysław Broniewski,wyd. II, 1974; F. Uchodziejewska Twórczość Władysława Broniewskiego. Monografia bibliograficzna, 1973; S. Kędzierski Wiersze Władysława Broniewskiego, Bibl. Analiz Literackich, 1974; J. Z. Jakubowski Władysław Broniewski, wyd. II 1976; R. Sulima w: Folklor i literatura, 1976; Władysław Broniewski w poezji polskiej, red. M. Janion, 1976; "To ja - dąb" (wybór wspomnień szkiców i wierszy o Broniewskim), oprać. S. W. Balicki, 1978; E. Balcerzan w: Poezja polska w latach 1818 - 1939, 1996.
Twórczość autora Troski i pieśni mocno związana jest z jego lewicową postawą ideową ukształtowaną pod wpływem rozczarowania sytuacją społeczną w niepodległej Polsce po roku 1918. Poezję pojmował on na wzór romantyczny (częste nawiązania do Mickiewicza, Słowackiego, Norwida i in.), jako czyn, walkę, posłannictwo wobec losów narodowych oraz ruchu robotniczego. W wierszu Poezja (z tomu Dymy nad miastem) zawari swój program poetycki: Trzeba pieśnią bić aż do śmierci, trzeba głuszyć w ciemnościach syk węży. / jest gdzieś życie piękniejsze od wierszy. /1 jest miłość. I ona zwycięży. Pisał wiersze silnie oddziałujące na emocje, komunikatywne, bogate w środki stylistyczne i perswazyjne; nawiązywał nie tylko do znanych wzorów romantycznych i do pieśni ludowej, ale także do potocznej, żywej mowy. Osiągał czytelniczą popularność m.in. dzięki odwołaniom do emocji i doświadczeń społecznych odbiorcy, umiejętności skrótu, celnej metafory i porównania, zmysłowej obrazowości. Tak jest np. w wierszu Ulica Mila (z tomu Krzyk ostateczny), w którym poeta operując prostym kontrastem nazwy i życia mieszkańców tej warszawskiej ulicy, stworzył jeden z bardziej przenikliwych obrazów epoki międzywojnia. Romantyczny rodowód poezji i żywiołowy talent poetycki autora zostały wprzęgnięte do służby publicznej, wyrażały nadzieje i dążenia proletariatu, choć poeta nigdy nie zrezygnował z uprawiania liryki osobistej. Nie stał się poetą - działaczem nawet po roku 1945: rozczarowany statusem oficjalnego poety wrócił w stronę opisów urody ziemi ojczystej, zapisów lęków egzystencjalnych i pochwały wartości patriotycznych. Własny obraz poety - rewolucjonisty dopełnił po wojnie obrazem subtelnego i tragicznego poety-liryka. Ze względu na złożoność życiowej i poetyckiej drogi (romantyk, legionista, socjalista i więzień NKWD, piewca Stalina i krytyk totalitaryzmu), jego twórczość można podzielić na kilka faz. Pierwsza to lata międzywojennego dwudziestolecia, okres poszukiwania formuły poezji proletariackiej, łączącej rewolucyjną wymowę z romantyczną prometejską ideą ofiarnictwa i walki skierowanej przeciw społecznej niesprawiedliwości: Dymy nad miastem, Troska i pieśń, Krzyk ostateczny, faza druga to czas wojny, kiedy dominuje twórczość o jednoznacznie patriotycznej wymowie, zapoczątkowana wierszem - wezwaniem Bagnet na broń, opublikowanym na kilka miesięcy przed wybuchem wojny. Poeta w obliczu zagrożenia narodowego spontanicznie (porównywano siłę emocjonalną tego utworu z Odą do młodości! odwołuje się do poczucia narodowej jedności i patriotycznej solidarności bez względu na rachunek krzywd, których obca dłoń nie przekreśli i konieczność ofiar (ale krwi nie odmówi nikt). W tym czasie powstają przez lata przemilczane jego wiersze, skierowane przeciw represjom stalinowskim, systemowi zniewolenia ludzi ideowych, m.in. Rozmowa z historią (Rewolucyjny poeta / ma zginąć w tym mamrze sowieckim?! / Historio, przecież to nietakt, / ktoś z nas po prostu jest dzieckiem!). Jego zbiory wierszy wydane w czasie wojny i na uchodźstwie: Bagnet na broń i Drzewo rozpaczające, częściowo wznowione w kraju, mieszczą się w tradycjach poezji patriotyczno - żołnierskiej, łącząc nastrój wygnańczej nostalgii z obrazami ofiar wojennych, poczuciem więzi narodowej, rozpaczą i świadomością zagubienia oraz wielkim ciężarem przeżyć osobistych (Tułacza armia, Co mi tam troski, Mazurek Szopena). Napisał też kilka liryków "czystych", jak: W górach Ubanu, Pejzaże palestyńskie, Pieśń o Ziemi świętej, Ręka umarłej. Faza następna to próba włączenia się, po powrocie do kraju, w nurt powojennych przemian ustrojowych, pochwała pracy i odbudowy kraju (tom Nadzieja). Najbardziej skrajnym wyrazem tej postawy jest panegiryczny poemat Słowo o Stalinie czy Pokłon Rewolucji Październikowej. Ostatnia faza twórczości to okres pełen wahań i rozczarowań, wprowadzania do poezji dramatycznych akcentów egzystencjalnych i psychologicznych; problematyki nieuchromości przemijania i znikomości życia. Poeta próbuje dokonać syntezy swych życiowych i poetyckich doświadczeń, wyborów twórczych, rozterek i ideowych fascynacji, wyrazić zarazem radości i tęsknoty zwykłych ludzi. Próbą taką jest poemat Mazowsze, w którym wiele apostrof skierowanych zostało do ziemi rodzinnej, mowy, historii ojczystej i najbardziej intymnych wzruszeń. Brzmią tu także echa języka staropolskiego, romantycznego i żywej mowy codziennej. Nowy tragiczno - liryczny ton przynosi przede wszystkim cykl osobistych wierszy Anka; przejmujący zapis poetycki związany z utratą ukochanej córki, porównywany jest z Trenami Kochanowskiego. W jednym z ostatnich swych wierszy, zaczynającym się od słów Obłoki przychodzą, odchodzą, godząc się ze śmiercią napisał: Nie, to nie koniec, nie koniec, / żył będę / aż uda mi się nakłonić / śmierć mą w legendę. O swoistości jego liryki, jak pisze E. Balcerzan, "decyduje bezustanna zmienność między przeciwnymi dążeniami. Z jednej strony porywa go świat, który trzeba przeobrazić. Z drugiej - angażują jego wyobraźnię dylematy ja prywatnego, które jest jakie jest i diabli komu do tego".